Leven van het water

De steenindustrie in de Liemers kent een lange geschiedenis. De Romeinen bakten aan het begin van de jaartelling al miljoenen tegels, stenen en dakpannen. Ze maakten gebruik van de klei uit de leemputten die in de voorlaatste ijstijd waren ontstaan. Vanaf de dertiende eeuw groeiden de steden en had men stenen nodig voor huizen, stadsmuren en torens. Rivierklei bleek een goede grondstof die elk keer weer door de rivier werd afgezet (regeneratief) en neersloeg in de uiterwaarden. Rond 1850 waren er in Gelderland meer dan 120 steenfabrieken waar ruim 4.200 mensen werkten. Dit zogeheten steenovenvolk zorgde er (soms onder slechte omstandigheden) voor dat de schoorstenen van de fabrieken bleven roken. Op het Gelders eiland staat een monument als eerbetoon aan het steenovenvolk. En ook langs de Spijksedijk staat herinneringskunst. Vanaf de tweede helft van de 19e eeuw komt de modernisering op gang met onder meer de automatisering van het proces. Hierdoor verdween het steenovenvolk. 

Door de ontwikkeling van de ringoven in 1860 werd het Gelders rivierengebied het centrum van de steenfabricage in Nederland. Rond 1900 waren er in de Liemers zo’n 30 steenbakkerijen- en fabrieken actief. Tussen Spijk en Tolkamer bevonden zich in de afgelopen 200 jaar de meeste steenbakkerijen en -fabrieken. Het is een kenmerkend beeld langs de oevers: de hoge schoorstenen van de steenbakkerijen. Deze zijn van een afstand al te zien. Uniek is dat de steenfabrieken als een ring rondom de Liemers liggen. De samenstelling van de klei in de Liemers was geschikt om bij hoge temperaturen gestookt te worden. Vandaar dat hier een specialisatie op het gebied van straatbakstenen plaatsvond. Deze bakstenen zijn overal in Nederland te vinden.